Christian Klar (1952)
Christian Klar is een voormalige Duitse terrorist van de marxistische terreurorganisatie Rote Armee Fraktion (RAF). Hij behoorde tot de tweede generatie RAF-leden. Klar wordt algemeen beschouwd als een van de belangrijkste mensen binnen de terreurgroep, die met name in de jaren 70 tal van bloedige aanslagen pleegde op West-Duitse bodem. Hij werd in 1982 opgepakt en in twee processen veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf voor zijn betrokkenheid bij negen moorden. In 2008 werd hij vrijgelaten.
Verzoek tot vervroegde vrijlating
Tv-programma: Genade voor de genadelozen?
Verklaringen door Jürgen Boock
Jeugd en studie
Christian Klar werd op 20 mei 1952 geboren in Freiburg im Breisgau in de Duitse deelstaat Baden-Württemberg. Hij groeide op in een welvarend middenklassegezin. Zijn vader was conrector aan de middelbare school in Karlsruhe en zijn moeder was lerares natuur- en wiskunde aan het gymnasium in Karlsbad. Hij was de op een na oudste binnen het gezin van vijf kinderen en had drie broers en een zus. Christian Klar begon zijn middelbareschooltijd op het Hans-Thoma-Gymnasium in Lörrach, maar stapte later over naar het Eichendorff-Gymnasium in Ettlingen. Daar slaagde hij in 1972 voor zijn opleiding.
FDP
Na afronding van zijn middelbareschooltijd ging Klar geschiedenis en filosofie studeren aan de Ruprecht-Karls-Universiteit in Heidelberg. Deze studie maakte hij echter nooit af en verliet de universiteit zonder diploma. Hij werd lid van de Vrije Democratische Partij (FDP) en sloot zich aan bij de Jonge Democraten in de Bondsrepubliek.
Links-radicale scene
In 1973 werd Christian Klar opgeroepen voor het vervullen van de militaire dienstplicht. Hij weigerde echter en verklaarde dat hij op grond van het feit dat hij een ‘zeer positieve houding’ had, nooit in staat zou zijn om iemand onder welke omstandigheden dan ook, te verwonden of te doden. Datzelfde jaar ging Klar samenwonen met zijn vriendin Adelheid Schulz in een appartement in Karlsruhe. Günter Sonnenberg en Knut Folkerts betrokken hetzelfde appartement. Christian Klar kwam in deze periode in aanraking met de links-radicale scene in West-Duitsland.
Bezettingsactie Amnesty International
Op 30 oktober 1974 nam Klar deel aan de bezetting van het kantoor van Amnesty International in Hamburg, om te protesteren tegen de omstandigheden waaronder RAF-leden zoals Andreas Baader, Gudrun Ensslin, Jan-Carl Raspe, Ulrike Meinhof en Holger Meins gevangenzaten, in zwaarbewaakte vleugels van verschillende penitentiaire inrichtingen. Zeker 32 van de bezetters die bij de actie in Hamburg betrokken waren, zouden zich later aansluiten bij de Rote Armee Fraktion en ondergronds gaan, om zich voor te bereiden op de gewelddadige ‘marxistische revolutie’.
Aansluiting bij de RAF
Christian Klar werd in het najaar van 1976 zelf ook actief lid van de RAF. Hij zou zich onder meer bezig hebben gehouden met het smokkelen van wapens, die bij toekomstige terreurdaden konden worden gebruikt. Binnen de Rote Armee Fraktion groeide Klar langzaam maar zeker uit tot één van de sleutelfiguren van de organisatie. Ook de RAF-leden Brigitte Mohnhaupt en Peter-Jürgen boock verwierven een belangrijke status binnen de groep. Ze werden gezien als de leiders van de tweede generatie RAF-terroristen.
Moordaanslag op Siegfried Buback
Als op 7 april 1977 de procureur-generaal Siegfried Buback door de RAF wordt vermoord, wordt Klar al snel verdacht van betrokkenheid. Op de plek van het misdrijf werden namelijk vingerafdrukken van hem aangetroffen. Ook Brigitte Mohnhaupt, Günter Sonnenberg en Knut Folkerts werden ervan verdacht een belangrijke rol te hebben gespeeld bij de liquidatie van Buback. Na de moordaanslag op de procureur-generaal werd een grootscheepse zoekactie naar de daders op touw gezet. Christian Klar zou er echter in slagen om nog vijf jaar lang uit handen van de West-Duitse politie te blijven.
Aanslag in Kerkrade
Op 1 november 1978 was Adelheid Schulz – de vriendin van Klar – betrokken bij een aanval op een aantal grenswachters in Kerkrade. Daarbij werden twee Nederlandse douaniers gedood en raakte een van hen zwaargewond. Schulz pleegde deze aanslag vermoedelijk samen met het RAF-lid Rolf Heissler. Ook Christian Klar werd met deze aanslag in verband gebracht, maar zijn precieze aandeel is altijd onduidelijk gebleven.
Zuid-Jemen en de DDR
In 1979 verbleef Christian Klar in een Palestijns militair trainingskamp in het toenmalige Zuid-Jemen, waar hij zich voorbereidde op verdere terreuracties in zijn thuisland. In deze periode leed hij aan tuberculose. Na van deze ziekte te zijn hersteld verbleef Klar een tijdlang in de Duitse Democratische Republiek . Ook daar volgde hij militaire trainingen en nam hij deel aan schietoefeningen. Daarnaast verdiepte hij zich in de DDR in explosieventechnologie.
RAF-uitvallers
Samen met het RAF-lid Wolfgang Beer onderhandelde Klar in de zomer van 1980 in het Oost-Duitse Königs Wusterhausen met een officier van de Stasi, over het huisvesten van zogenaamde ‘RAF-uitvallers’. Dit waren RAF-leden die zich van de terreurorganisatie wilden losmaken, maar vanwege hun kennis over de Rote Armee Fraktion een gevaar vormden, wanneer zij in handen zouden vallen van de West-Duitse autoriteiten.
Arrestatie en proces
Talloze keren werd tevergeefs geprobeerd om hem te arresteren, maar uiteindelijk liep Christian Klar op 16 november 1982 toch tegen de lamp. Hij werd aangehouden in de buurt van Hamburg. Een aantal dagen eerder waren ook Brigitte Monhaupt en Adelheid Schulz gearresteerd. De belangrijkste hoorzitting tegen Christian Klar begon in 1984 in Stuttgart. De rechtbank kwam tot de conclusie dat hij betrokken was bij de meest gewelddadige terreuracties van de RAF in 1977. Hieronder waren niet alleen de aanslag op Siegfried Buback, maar ook de moord op Jürgen Ponto en de moord op Hanns-Martin Schleyer. Daarnaast stelde de rechtbank vast dat hij betrokken was geweest bij de mislukte aanslag op de Amerikaanse generaal Frederick Kroesen, de mislukte aanslag op het gebouw van het Openbaar Ministerie in Karlsruhe en poging tot moord op een Zwitserse grensambtenaar in Riehen.
Veroordeling
De rechtbank veroordeelde Christian Klar voor negen voltooide moorden en elf pogingen tot moord. Deze waren gedeeltelijk gepleegd in combinatie met poging tot gijzeling, buitensporige ontvoering en bomaanslagen. Tevens kon zijn lidmaatschap van een terroristische organisatie worden bewezen. Op 2 april 1985 werd Klar veroordeeld tot vijf keer levenslang en kreeg hij nog eens vijftien jaar daarbovenop.
Eén totale straf
Volgens de bestaande juridische situatie in de Bondsrepubliek in die tijd, had dat in de praktijk een gevangenisstraf ingehouden van ongeveer 82,5 jaar. Echter, bepaalde de Duitse wet later dat levenslange gevangenisstraffen in principe altijd de mogelijkheid moesten bieden van vervroegde vrijlating en rehabilitatie. Daarom veranderde het Federale hof van Justitie het vonnis tegen Christian Klar in een eenvoudig levenslang, waarbij alle misdrijven werden omvat in één totale straf.
Tweede proces
In 1992 ( Christian Klar zat toen inmiddels al tien jaar achter slot en grendel) was er weer een juridisch proces tegen hem, naar aanleiding van belastende verklaringen van opgepakte RAF-uitvallers in Oost-Duitsland. De Berlijnse Muur was inmiddels gevallen, waardoor tal van voormalig RAF-leden door de autoriteiten konden worden opgepakt. Door de verklaringen van de oud-RAF-leden achtte de hogere regionale rechtbank van Stuttgart bewezen, dat Klar betrokken was geweest bij een bankoverval in het Zwitserse Zürich op 19 november 1979. Bij deze bankoverval zou hij niet alleen op politieagenten hebben geschoten, maar ook op willekeurige voorbijgangers, met het specifieke doel om hen te doden. Op 3 november 1992 werd Christian Klar wederom veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf.
Interview met Günter Gaus
Tijdens Christian klars gevangenschap ontstond er publiekelijke ophef over de vraag of hij vervroegd op vrije voeten mocht komen. Op 22 november 2001 voerde de Duitse journalist Günter Gaus een gesprek met de RAF-terrorist, dat een maand later zou worden uitgezonden op ORB-televisie, een publieke omroep voor de deelstaat Brandenburg. Het gesprek werd bestempeld als een van de meest memorabele interviews in de Duitse televisiegeschiedenis. In het interview had Klar laten doorschemeren een gevoel van schuld en wroeging te hebben, over zijn verleden als RAF-lid. Günter Gaus spoorde Christian Klar vervolgens aan om een verzoek tot vervroegde vrijlating in te dienen.
Verzoek tot vervroegde vrijlating
In 2003 diende Christian Klar daadwerkelijk een verzoek tot vervroegde vrijlating in, bij de toenmalige bondspresident Johannes Rau. In zijn gratieverzoek schreef hij dat hij zijn schuld aan de terreurdaden erkende en dat hij het lijden van de RAF-slachtoffers begreep en betreurde. Het gratieverzoek van Klar werd gesteund door de Duitse acteur Rolf Becker. Deze acteur probeerde om een stage voor het voormalig RAF-lid te regelen als podiumtechnicus bij het Berliner Ensemble. Daarvoor zou Christian Klar echter wel moeten worden verhuisd van de gevangenis in Bruchsal in Baden-Württemberg naar Berlijn. In eerste instantie werden de verhuizing naar de Duitse hoofdstad en de stage in het Berlijnse theater door de Duitse autoriteiten afgewezen.
Voor- en tegenstanders
Begin 2007 werd de discussie over het gratieverzoek van Klar heviger en kantelde de publieke opinie over zijn vrijlating. Aanleiding voor die omslag was de steun voor het clementieverzoek van Christian Klar, van Michael Buback (de zoon van de vermoorde procureur-generaal Siegfried Buback). Ook de voormalige Duitse minister van Binnenlandse Zaken Gerhart Baum en filmregisseur Volker Schlöndorff steunden het gratieverzoek publiekelijk. Echter was niet iedereen even enthousiast over een vervroegde vrijlating van Klar en er ontstond een heftig debat tussen voor en tegenstanders van gratieverlening.
Waltrude Schleyer
Vooral Waltrude Schleyer (de weduwe van de vermoorde werkgeversvoorzitter Hanns-Martin Schleyer) was fel gekant tegen de vrijlating van Christian Klar. Ook de toenmalige bondspresident Horst Köhler, FDP-leider Guido Westerwelle en de christendemocratische politici Günther Beckstein en Markus Söder, zagen de vervroegde vrijlating van Klar absoluut niet zitten. De tegenstanders wezen vooral op het gegeven dat de RAF-terrorist nooit duidelijke signalen had gegeven, die een tegemoetkoming van de Duitse overheid konden rechtvaardigen. Volgens hen had Christian Klar nooit een openbare bekentenis afgelegd van spijt en schuld. Bovendien had hij in het openbaar nooit uitspraken gedaan over de onopgeloste moorden die door de Rote Armee Fraktion waren gepleegd.
Tv-programma: Genade voor de genadelozen?
Begin 2007 besteedde de Duitse talkshowpresentatrice Sabine Christiansen aandacht aan het gratieverzoek van Christian Klar. Ze stelde haar kijkers in het tv-programma ‘Genade voor de genadelozen?’ de vraag of er genade moet zijn voor hem en andere RAF-terroristen zoals Brigitte Mohnhaupt. Het waren immers geen gewone criminelen, maar meedogenloze moordenaars met een verwerpelijke ideologie. In de zaal zaten onder andere Michael Buback en Bettina Röhl (de dochter van Ulrike Meinhof). De kijkers van het programma kregen de mogelijkheid om te stemmen over het onderwerp. Maar liefst 91% van de kijkers stemde tegen de vervroegde vrijlating van Christian Klar uit de gevangenis.
Wetsartikel
Toen het televisiemagazine ‘Report Mainz’ er een maand later ook aandacht aan besteedde kwam het gratieverzoek opnieuw in de publiciteit. Dit keer ging het niet alleen over het wel of niet vrijlaten van de voormalige RAF-terrorist Christian Klar, maar ook over zijn recht op vrijheid van meningsuiting. De maanden daarna ontstond onenigheid over het gratieverzoek, tussen de toenmalige minister van Justitie in Baden-Wuerttemberg Ulrich Goll en bondspresident Horst Köhler. Nadat het gratieverzoek was afgewezen probeerde Christian Klar, om de rest van zijn straf te laten opschorten op basis van een wetsartikel. Dat artikel bepaalde dat er een mogelijkheid was tot vervroegde vrijlating, wanneer er minimaal 26 jaar van de straf was uitgezeten. Hiervoor was wel een gunstige prognose nodig, die veronderstelde dat de detentie van de gevangene al eerder was versoepeld.
Verklaringen door Peter-Jürgen Boock
Echter, had het Ministerie van Justitie van Baden-Württemberg zich in het voorjaar van 2007 verzet tegen eventuele versoepelingen. In dezelfde periode verklaarde het voormalige RAF-lid Peter-Jürgen Boock dat Klar direct betrokken was geweest bij de moord op procureur-generaal Siegfried Buback en zijn medepassagiers. Boock bevestigde ook de verklaringen van het RAF-lid Verena Becker, die beweerde dat de fatale schoten op de procureur-generaal waren afgevuurd door Stefan Wisniewski. Deze laatste zou hebben geschoten, terwijl hij bij de bestuurder van de motor achterop zat. Begin 2008 beval het Federale Hof van Justitie Christian Klar om duidelijkheid te geven over alle details van de aanslag op Buback. Hij bleef echter zwijgen en de ware toedracht van de aanslag werd nooit opgehelderd.
Vrijlating
Op 24 november 2008 oordeelde de hogere regionale rechtbank van Stuttgart dat Christian Klar op 3 januari 2009 mocht worden vrijgelaten. Na de uitspraak van de rechter laaide de discussie over de invrijheidstelling van de terrorist weer op. Veel mensen hadden vooral kritiek op het feit dat Klar volgens hen, niet voldoende spijt had betuigd over zijn lidmaatschap van de Rote Armee Fraktion. Bovendien had hij nooit vergeving gevraagd voor zijn misdaden en ook geen openheid van zaken gegeven over de exacte omstandigheden van de aanslagen. Maar omdat deze factoren geen wettelijke voorwaarden waren voor een vervroegde vrijlating uit de gevangenis, kwam Christian Klar op 19 december 2008 voorwaardelijk op vrije voeten. De vrijlating was iets eerder dan de rechtbank had bepaald, omdat hij in de gevangenis op vrije dagen had gewerkt.
Technische ondersteuning politieke website
Na zijn vrijlating woonde Cristian Klar in Berlijn en werkte hij als chauffeur. In 2013 liep hij op uitnodiging van artistiek directeur Claus Peymann stage als podiumtechnicus bij het Berliner Ensemble. Op 18 februari 2016 werd bekend dat Diether Dehm (lid van de Bondsdag voor de Duitse democratisch-socialistische politieke partij Die Linke), het voormalig RAF-lid al enkele jaren als freelancer in dienst had voor de technische ondersteuning van zijn parlementaire website. Dat werd door veel mensen sterk bekritiseerd, omdat Christian Klar hierdoor op een bepaalde manier verbonden was aan politieke activiteiten.
Uitvaart Heinz Kessler
In mei 2017 woonde Christian Klar samen met voormalig RAF-lid Eva Haule de begrafenis bij van de oud-minister van Defensie van de DDR, Heinz Kessler. De politicoloog Klaus Schroeder interpreteerde hun aanwezigheid op de uitvaart, als een bevestiging van hun afwijzing van het herenigde Duitsland. Kessler (die na de val van De Muur een aantal jaren vastzat) was namelijk altijd communist gebleven. De oud-defensieminister zag zichzelf niet alleen als onderdeel van een marxistisch-leninistische stroming, maar vooral als een politiek slachtoffer. Ook Klar en Haule zagen zichzelf volgens Schroeder als politieke slachtoffers. Door de begrafenis bij te wonen zouden de twee voormalig RAF-terroristen een duidelijk statement maken naar de buitenwereld hebben willen maken. Volgens Schroeder was de boodschap die ze wilden uitdragen: ‘Heinz Kessler streed tevergeefs tegen deze kapitalistische en fascistische staat, net zoals wij.’
Lees ook:
Een volledig overzicht van RAF-terroristen