Koolmonoxide (CO) zie je niet en ruik je niet

Bij de verbranding van aardgas is zuurstof nodig. Als er te weinig zuurstof aanwezig is dan is het verbrandingsproces onvolledig en wordt er koolmonoxide (CO) gevormd. CO is een zeer gevaarlijk, giftig en dodelijk gas. Dat komt omdat je het niet ziet en niet ruikt. Dit gas ontstaat bij onvolledige verbranding van andere gassen zoals bijvoorbeeld aardgas. Regelmatig worden er mensen slachtoffer van koolmonoxidevergiftiging terwijl ze liggen te slapen. Wanneer je koolmonoxide inademt dan heeft dat gevolgen voor het zuurstoftransport in je lichaam. CO bindt de zuurstofbindingsplaatsen van hemoglobine in de rode bloedcellen, waardoor carboxyhemoglobine wordt gevormd. Dat zorgt ervoor dat er te weinig zuurstof naar de weefsels in het lichaam wordt getransporteerd. Het zuurstofgas in het bloed wordt als het ware verdrongen door de koolmonoxide en zorgt voor ernstige vergiftigingsverschijnselen. Mensen die CO inademen krijgen vaak last van hoofdpijn, misselijkheid, duizeligheid en vermoeidheid. Wanneer de blootstelling aan koolmonoxide te lang duurt, dan krijgen de hersenen niet voldoende zuurstof meer en raken de slachtoffers bewusteloos. Niet zelden leidt deze vergiftiging tot de dood.

Waardoor wordt koolmonoxidevergiftiging veroorzaakt?

Hoe herken ik een koolmonoxidevergiftiging?

Wat is het verschil tussen een acute en een chronische koolmonoxidevergiftiging?

Wat zijn de eerste symptomen van een acute CO-vergiftiging?

Wat zijn de symptomen van een chronische CO-vergiftiging?

Welke maatregelen moet ik treffen bij een koolmonoxidevergiftiging?

Hoe kan ik een koolmonoxidevergiftiging voorkomen?

Waardoor wordt koolmonoxidevergiftiging veroorzaakt?

CO-vergiftiging kan verschillende oorzaken hebben, maar komt vaak door ondeugdelijke apparaten of een verkeerde installatie van die apparatuur. We zien ongelukken met koolmonoxide vaak bij cv-ketels, kachels, verbrandingstoestellen en geisers. Regelmatig worden campinggasten slachtoffer van CO-vergiftiging door een defect verbrandingstoestel in hun kleine slecht geventileerde caravan. De oorzaak ligt dan vaak in beschadigde afvoerkanalen, lekken in afvoerbuizen en onvoldoende onderhoud. Ook verkeerde stookgewoonten zijn een groot risico. In dat geval worden open haarden en kachels vaak gebruikt voor het verbranden van materialen die daarvoor niet geschikt zijn. De temperatuur kan dan veel te hoog oplopen en schade aanrichten aan de afvoerkanalen. Wanneer de schoorsteen te veel vervuild raakt, kunnen verbrandingsgassen (zoals CO) in de woning terechtkomen.

Hoe herken ik een koolmonoxidevergiftiging?

Koolmonoxide is een niet te onderschatten gevaarlijk gas en wordt niet voor niets een ware ‘sluipmoordenaar’ genoemd. Het gas is niet zichtbaar en niet ruikbaar. Doordat het gas niet waarneembaar is, is ook niet altijd direct duidelijk dat er sprake is van een CO-vergiftiging. Wanneer je wordt blootgesteld aan hoge concentraties CO dan kun je zeer snel bewusteloos raken en vervolgens overlijden. Ieder jaar weer sterven er in ons land tussen de tien en vijftien mensen aan een acute koolmonoxidevergiftiging. In de meeste gevallen hadden deze overlijdens voorkomen kunnen worden door het treffen van een aantal relatief eenvoudige maatregelen. CO wordt razendsnel in het lichaam opgenomen waar het zijn dodelijke werk verricht. Door de vergiftiging wordt er onvoldoende zuurstof naar de hersenen en andere vitale organen getransporteerd.

Wat is het verschil tussen een acute en een chronische koolmonoxidevergiftiging?

Er wordt een onderscheid gemaakt tussen een acute CO-vergiftiging en een chronische CO-vergiftiging. Bij een acute koolmonoxidevergiftiging is er sprake van een kortdurende blootstelling aan een hoge concentratie CO. Bij een chronische koolmonoxidevergiftiging is er sprake van een herhaalde of langdurige blootstelling aan lagere concentraties CO. Nadat iemand CO heeft ingeademd komt het gas via de longen in de bloedbaan terecht. In het bloed bindt de CO aan zich aan hemoglobine (Hb), een eiwit dat de zuurstof van de longen naar de rest van het lichaam transporteert. Doordat CO veel sterker bindt (wel 200 maal sterker) aan hemoglobine dan aan zuurstof, wordt er carboxyhemoglobine (COHb)  gevormd. De koolmonoxide neemt de plaats in van de zuurstof in het bloed en de hemoglobine is daardoor niet meer in staat om zuurstof te binden en te transporteren naar de hersenen en andere vitale organen. Er ontstaat dan een zuurstoftekort waardoor weefsels kunnen afsterven niet zelden met de dood tot gevolg.

Wat zijn de eerste symptomen van een acute CO-vergiftiging?

Een acute CO-vergiftiging kent verschillende symptomen die variëren afhankelijk van de blootstelling.

Milde koolmonoxidevergiftiging:

  • Hoofdpijn (hoe groter de blootstelling aan CO, hoe heviger de hoofdpijn)
  • Misselijkheid
  • Duizeligheid
  • Overgeven
  • Vermoeidheid
  • Wazig zien

Doordat de symptomen van een milde CO-vergiftiging veel lijken op bijvoorbeeld griep of voedselvergiftiging, is vaak niet meteen duidelijk dat iemand is blootgesteld aan koolmonoxide.

Matige koolmonoxidevergiftiging:

  • Verwardheid
  • Pijn in de borststreek
  • Onregelmatige ademhaling
  • Onregelmatige hartslag
  • Benauwdheid (kortademigheid)
  • Spierzwakte
  • Flauwvallen

Ernstige koolmonoxidevergiftiging:

  • Verlaagde bloeddruk
  • Verminderde doorbloeding van het hart
  • Toevallen
  • In sommige gevallen een rode verkleuring van de lippen en het gezicht (onder meer de wangen), maar dat is niet altijd waarneembaar.
  • Longoedeem
  • Hartritmestoornissen
  • Hartstilstand
  • Stilstand van de ademhaling
  • Soms hoest het slachtoffer roze-achtig schuim op
  • Coma

Wat zijn de symptomen van een chronische CO-vergiftiging?

Bij een chronische koolmonoxidevergiftiging is iemand meestal langdurig blootgesteld aan lage concentraties CO. Net zoals een milde acute CO-vergiftiging is ook een chronische CO-vergiftiging maar moeilijk te herkennen. Doordat er sprake is van blootstelling over een langere periode kunnen de symptomen per dag verschillen. Bovendien heeft niet iedereen precies dezelfde symptomen. De meest voorkomende symptomen bij een chronische CO-vergiftiging zijn:

  • Vermoeidheid
  • Slaperigheid
  • Verminderde lichamelijke en mentale prestaties
  • Hoofdpijn
  • Misselijkheid
  • Duizelingen
  • Evenwichtsstoornissen
  • Verwardheid
  • Hallucinaties
  • Psychoses

Naarmate de herhaalde blootstelling langer duurt worden de symptomen meestal steeds erger. Sommige slachtoffers van een chronische koolmonoxidevergiftiging ontwikkelen na verloop van tijd zelfs ernstige psychische klachten, ondergaan persoonlijkheidsveranderingen of worden volledig apathisch. Chronische CO-vergiftiging bij kleine kinderen kan leiden tot ontwikkelingsproblemen.

Risicogroepen

Koolmonoxide is voor iedereen gevaarlijk, maar sommige mensen hebben door bepaalde gewoonten of beroep een verhoogde kans op ernstige gezondheidsschade bij blootstelling aan het schadelijke gas. Rokers bijvoorbeeld hebben door het inademen van de rook al per definitie een hoger carboxyhemoglobine-gehalte in hun bloed dan mensen die niet roken. In sigaretten zitten talloze schadelijke en kankerverwekkende stoffen zoals nicotine, teer, benzeen, actinium, ammoniak, cadmium, aluminium, furaan, maar ook koolstofmonoxide. Naast rokers hebben ook (vrachtwagen)chauffeurs, automonteurs en brandweermensen vaak een veel hoger carboxyhemoglobine-gehalte in hun bloed door het werk dat zij doen. Eveneens zijn mensen met onderliggende aandoeningen – zoals bijvoorbeeld hart- en vaatpatiënten, astmapatiënten en longpatiënten – extra gevoelig voor een blootstelling aan CO.

Zwangere vrouwen

Ook zwangere vrouwen hebben meer kans op ernstige gezondheidsschade door blootstelling aan CO, omdat zij al een verhoogd lichaamseigen carboxyhemoglobine-gehalte in hun bloed hebben. Tijdens de zwangerschap neemt het bloedplasmavolume – het vloeibare gedeelte van het bloed zonder de bloedcellen en de bloedplaatjes – toe met ongeveer 40 tot 50 procent. Maar het volume aan rode bloedcellen – de cellen die worden aangemaakt door het beenmerg – neemt slechts toe met 20 tot 30 procent. Rode bloedcellen bestaan voor een derde uit hemoglobine. Doordat het bloedplasmavolume meer toeneemt dan het volume rode bloedcellen, wordt het bloed verdund. Wanneer een zwanger vrouw wordt blootgesteld aan koolmonoxide dan loopt het carboxyhemoglobine-gehalte in het bloed sneller op.

De foetus

Ook de ongeboren vrucht (foetus) is zeer gevoelig voor CO, omdat het gas de placenta passeert en vervolgens bindt aan foetaal hemoglobine. Het carboxyhemoglobine-gehalte van de ongeboren vrucht kan hierdoor wel 2x zo hoog worden als dat van de moeder. Een carboxyhemoglobine-gehalte van 6 procent bij een zwangere vrouw, kan onder meer leiden tot een afname van het geboortegewicht van de foetus. Een acute CO-vergiftiging kan – afhankelijk van de CO-concentratie, duur van de blootstelling en fase van de zwangerschap – leiden tot een miskraam. Ook baby’s die pasgeboren zijn hebben nog foetaal hemoglobine in hun bloed en zijn daardoor nog extra gevoelig voor CO.

Welke maatregelen moet ik treffen bij een koolmonoxidevergiftiging?

Wanneer iemand een milde koolmonoxidevergiftiging heeft opgelopen dan moet diegene direct een aantal uren in de frisse buitenlucht verblijven. Een medische behandeling is in dat geval meestal niet nodig. Maar bij een matige of ernstige CO-vergiftiging is wél medische behandeling nodig. Iemand met een ernstige koolmonoxidevergiftiging krijgt dan zogenaamde ‘hyperbare zuurstof’ toegediend. Hierbij ademt het slachtoffer via een masker 100 procent zuivere zuurstof in, in een drukcabine die omgevingslucht met ongeveer 2,5 atmosfeer bevat. De hyperbare zuurstoftherapie duurt een aantal uren. Door deze behandeling kan de concentratie zuurstof in het lichaam van het slachtoffer tot wel 15 maal worden vergroot. Die extra zuurstoftoevoer zorgt ervoor dat de carboxythemoglobine uit het bloed verdwijnt, waardoor de zuurstof zich weer sneller kan binden aan de hemoglobine. De hemoglobine kan de zuurstof vervolgens weer gemakkelijker transporteren naar de hersenen en andere vitale organen.

Bewusteloosheid

Als je iemand aantreft die bewusteloos is, denk dan altijd aan een mogelijke koolmonoxidevergiftiging. Zorg in eerste instantie eerst voor je eigen veiligheid. Ga nooit zomaar de ruimte binnen waar de bewusteloze persoon ligt. Als er inderdaad sprake is van een CO-vergiftiging dan kun je zelf ook worden blootgesteld aan het dodelijke gas.

  • Indien mogelijk probeer dan de ruimte waarin het slachtoffer – mits je jezelf en anderen niet in gevaar brengt – te verluchten door alle ramen en deuren wagenwijd open te zetten.
  • Wanneer je apparaten ziet die koolmonoxide produceren zoals bijvoorbeeld kachels, warmwatertoestellen, kooktoestellen, gasfornuizen, gasovens, houtovens, cv-ketels en geisers, schakel deze dan uit.
  • Probeer vervolgens om het bewusteloze slachtoffer uit de ruimte te evacueren en te verplaatsen naar buiten in de frisse lucht.
  • Controleer of het slachtoffer nog ademt. Dat kun je doen door een hand op het voorhoofd te leggen en het hoofd voorzichtig naar achteren te kantelen om zo de luchtweg te openen. Til vervolgens de kin van het slachtoffer op met twee vingertoppen van de andere hand (de zogenaamde kinlift). Kijk, luister en voel maximaal tien seconden of er een ademhaling is.
  • Als de persoon nog ademt leg hem of haar dan in een veilige stabiele zijligging. Zo kan de tong van het bewusteloze slachtoffer niet als gevolg van verslapping van de spieren in de keelholte zakken en blijft de luchtweg vrij.
  • Bel 112 en vertel de centralist dat je vermoedt dat het slachtoffer bewusteloos is geraakt door koolmonoxide. Geef vervolgens alle essentiële informatie over de toestand van het slachtoffer door. Blijf bij het slachtoffer tot de hulpdiensten arriveren.
  • Als de bewusteloze persoon niet meer ademt dan moet je direct starten met reanimatie. Alleen reanimatie geeft het slachtoffer dan nog kans om te overleven. Let op je eigen veiligheid bij het beademen. Wellicht zit er nog lucht in de longen van het slachtoffer die CO bevat, waardoor je die zelf zou kunnen inademen. Adem niet vlak boven de bewusteloze persoon in en draai je hoofd weg als de ingeblazen lucht het slachtoffer weer verlaat.
  • Zorg ervoor dat de hulpdiensten gemakkelijk bij het slachtoffer kunnen komen.
  • Eenmaal in het ziekenhuis zal een arts bepalen of de patiënt een hyperbare zuurstoftherapie moet ondergaan om de onmiddellijke effecten van de koolmonoxidevergiftiging ongedaan te maken.

Verwittig betrokken partijen

Verwittig na een koolmonoxidevergiftiging de betrokken partijen zoals bijvoorbeeld de woningverhuurder, het installatiebedrijf of de verhuurder van gastoestellen, om de exacte oorzaak van de vergiftiging te onderzoeken. Daarnaast moet het ongeval worden gemeld bij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), zodat ook zij een onderzoek naar de oorzaak kunnen instellen. Het is belangrijk dat er zo snel mogelijk kan worden vastgesteld dat er geen gevaar van CO-vergiftiging meer is.

Hoe kan ik een koolmonoxidevergiftiging voorkomen?

Installeer CO-melders in huis, boot of caravan

CO zie je niet en ruik je niet. Daarom is een koolmonoxidemelder een van de belangrijkste stappen die je zelf kunt nemen om een vergiftiging te voorkomen. Deze melders zijn er in verschillende prijsklassen, maar ook hier geldt weer: zorg ervoor dat je kiest voor een geteste en goedgekeurde melder van een betrouwbare fabrikant. Deze melders kun je herkennen aan de norm NEN-EN 50291 op de verpakking. Net zoals een rook-, hitte- of gasmelder moet een CO-melder voldoende herrie maken, wanneer dat nodig is. Daarnaast moet hij duidelijk laten weten dat de batterij bijna leeg is en tijdig moet worden vervangen. Ook bij koolmonoxidemelders is het erg belangrijk dat ze geplaatst worden op de juiste hoogte (ademhoogte) en hoeken van de kamers. Bij de installatie van CO-melders moet ook rekening worden gehouden met luchtstromen in de woning en mogen de melders niet achter gordijnen en kasten worden geplaatst. Laat je hierbij adviseren door een specialist. Dan weet je zeker dat de melders op de juiste plek hangen.

Directe afvoer naar buiten en voldoende ventilatie

Zorg in caravans, boten of kleine douchecabines altijd voor een directe afvoer naar buiten toe. Daarnaast moet er in deze kleine ruimtes altijd voldoende ventilatie aanwezig zijn. Dat kun je doen door luchtroosters en raampjes continu zoveel mogelijk open te zetten.

Juiste installatie van afvoerkanalen en jaarlijkse reiniging

Zorg ervoor dat afvoer- en schoorsteenkanalen op de juiste manier zijn geïnstalleerd door gecertificeerde vakmensen. De afvoerkanalen mogen niet teveel bochten en horizontale stukken bevatten, maar moeten zo recht en verticaal mogelijk worden geconstrueerd. Ieder jaar moet de schoorsteen worden gereinigd door gekwalificeerde schoorsteenvegers. Deze vakmensen controleren tijdens het reinigen ook de luchtdichtheid van de verbindingen.

Controleer op condensatie

Wanneer je condensatie ontdekt op muren en vensters dan kan dat erop wijzen dat de afvoer van verbrandingsgassen onvoldoende is.

Controle en onderhoud van kolen- en houtkachels

Houd kolen- en houtkachels schoon en verwijder regelmatig de as. Controleer de afvoerkanalen regelmatig op beschadigingen en onderhoud deze kanalen op de juiste manier. Ook een jaarlijkse controle van verbrandingstoestellen is noodzakelijk.

Geeloranje vlam

Als de vlam van een gaspit niet mooi blauw is, dan kan dat komen doordat de verbranding van het gas niet goed verloopt. En een onvolledige verbranding kan vervolgens weer leiden tot het vrijkomen van koolmonoxide. Wanneer het vlammetje bij je gastoestel geeloranje kleurt, dan is het verstandig om contact op te nemen met een gecertificeerde installateur. Ook wanneer je merkt dat een verbrandingsapparaat is aangetast door corrosie, roestvorming of roetaanslag, dan is het een goed idee om een vakman raadplegen.

Niet binnen barbecueën

Ga niet binnen of in kleine ruimtes barbecueën. Ook het gebruik van heaters in kleine slecht geventileerde ruimtes zoals feesttenten is niet verstandig.

CO-melder, koolmonoxidevergiftiging

Handige links:

Rode Kruis: ehbo-tips bij CO-vergiftiging

Brandweer.nl: CO, een echte sluipmoordenaar

GGD-leefomgeving: hoe voorkom je CO-vergiftiging?

Rijksoverheid: hoe voorkom ik CO-vergiftiging in mijn huis?

Feenstra: Wat is koolmonoxide en waarom is het zo gevaarlijk?

Terug naar boven ↑

Logo Allemaal Veilig