Monika Berberich (1942)
Monika Berberich is een voormalige terroriste van de terreurorganisatie Rote Armee Fraktion (RAF). Ze behoorde tot de zogenaamde eerste generatie RAF-leden. Berberich was in 1970 betrokken bij de bevrijding van Andreas Baader. Na de bevrijdingsactie werden de twee kinderen van Ulrike Meinhof vier maanden lang vermist. Later zou blijken dat Berberich de meisjes naar Sicilië had gebracht. In het najaar van 1970 werd ze in West-Berlijn gearresteerd en later veroordeeld tot 12 jaar gevangenisstraf. In 1976 ontsnapte ze uit de gevangenis, maar werd twee weken later alweer aangehouden. Vervolgens kreeg ze 4 jaar gevangenisstraf extra opgelegd. In 1988 kwam Monika Berberich vrij.
Militaire training in Jordanië
Arrestatie, veroordeling en celstraf
Aansluiting bij de RAF
Monika Berberich werd op 23 oktober 1942 geboren in Oberursel, iets ten noorden van Frankfurt am Main (Hessen). Berberich studeerde rechten in Frankfurt en in West-Berlijn. In 1965 zat ze vier maanden vast in de Tsjecho-Slowaakse hoofdstad Praag, omdat ze politieke vluchtelingen zou hebben geholpen om uit het land te ontsnappen. In 1970 was ze werkzaam op het advocatenkantoor van Horst Mahler, die een belangrijke rol speelde bij de oprichting van de Rote Armee Fraktion. Het duurde dan ook niet lang voordat ook Berberich zich bij de extreemlinkse groepering had aangesloten.
Regine en Bettina
Op 14 mei 1970 werd het RAF-kopstuk Andreas Baader door andere RAF-leden op gewelddadige wijze bevrijd uit de universiteitsbibliotheek van West-Berlijn. Het was de bedoeling geweest dat de linkse journaliste Ulrike Meinhof – die vooraf precies wist wat er zou gaan gebeuren – net zou doen alsof zij door de bevrijdingsactie werd verrast. Na de bevrijding van Baader zou ze in het studiecentrum achterblijven en verslag doen van de gebeurtenissen. Echter besloot Meinhof op het laatste moment om samen met de andere RAF-terroristen mee op de vlucht te slaan en zelf ook onder te duiken. Na de verdwijning van Ulrike Meinhof ging Monika Berberich naar de dierentuin van Berlijn, waar ze Regine en Bettina (de 7-jarige tweelingdochters van Meinhof) ophaalde.
Ontvoering naar Sicilië
De dierentuin was de ontmoetingsplaats die was afgesproken met een ander RAF-lid. Die had de meisjes eerder opgehaald uit het appartement in Bremen, waar ze in aanloop naar de bevrijdingsactie verbleven. De tweeling was naar Bremen overgebracht om de voorjaarsvakantie door te brengen met Meinhofs goede vriend, de schrijver Jürgen Holtkamp. Die hield de kinderen verborgen voor hun vader Klaus Rainer Röhl – de ex-man van Ulrike – die inmiddels Interpol had ingeschakeld. Monika Berberich reed in juni met de meisjes via Frankrijk en het vasteland van Italië naar het eiland Sicilië.
Opvangkamp
Daar werden Regine en Bettina ondergebracht bij een Duits hippie-stel, dat in een opvangkamp woonde. Dit noodkamp was oorspronkelijk bedoeld voor mensen die door een uitbarsting van de Etna dakloos waren geworden. De meisjes werd verteld dat ze snel weer zouden worden herenigd met hun moeder. De kinderen wisten echter niet dat ze juist naar Sicilië waren gebracht, om te voorkomen dat hun vader ze zou vinden.
De meisjes worden gevonden door Stefan Aust
In september 1970 – ze waren toen al zo’n vier maanden vermist – werden Bettina en Regina gevonden door de Duitse journalist Stefan Aust. Hij stuurde een telegram naar het vakantieadres van Klaus Rainer Röhl in de buurt van Pisa, waarin hij schreef: ‘Bel direct met Rome, nummer 304-6-0’. Toen Röhl het nummer draaide kreeg hij Stefan Aust aan de lijn, die hem vertelde dat hij zijn dochtertjes gevonden had op Sicilië. Röhl geloofde in eerste instantie niet dat de meisjes gevonden waren en hij dacht dat iemand hem voor de gek hield. Pas toen hij zijn dochters hoorde praten, was hij overtuigd.
Hereniging met hun vader
De kinderen werden teruggebracht naar de Bondsrepubliek Duitsland en herenigd met hun vader. Later zou blijken dat het maar weinig had gescheeld of de meisjes waren overgebracht naar een Palestijns kamp voor weeskinderen in Jordanië. Naar verluidt zou RAF-terroriste Gudrun Ensslin zelfs het bizarre plan hebben gehad, om de meisjes op te leiden tot zelfmoordcommando’s. Ze zouden dan bijvoorbeeld kunnen worden ingezet bij aanslagen in Israël. Gelukkig verliep het anders.
Zelfmoord Ulrike Meinhof
Eenmaal terug bij hun vader kregen de meisjes een relatief gewone opvoeding. Tot 1982 bleven ze bij hem in Hamburg wonen. Hun moeder Ulrike werd op 15 juni 1972 gearresteerd en in 1974 veroordeeld tot een gevangenisstraf van acht jaar. Op 9 mei 1976 werd Meinhof dood aangetroffen in haar cel. Volgens officiële bronnen had ze zichzelf opgehangen. Over de werkelijke doodsoorzaak van Meinhof, maar ook over de doodsoorzaak van andere RAF-leden, zoals Baader, Ensslin en Jan-Carl Raspe, is altijd veel gespeculeerd. Volgens sommige lezingen zouden de gevangen terroristen door de Duitse staat ‘een handje zijn geholpen’. Bewijs daarvoor is echter nooit geleverd.
Dochter Bettina Röhl zou jaren later in een interview zeggen:
‘Kort voordat mijn moeder ondergronds ging, werden de nachtelijke discussies tussen haar en haar RAF-kameraden, steeds langer en depressiever. De gezichten, vooral die van mijn moeder, werden steeds bedroefder en serieuzer. Als ik ’s avonds niet in slaap kon vallen, dan lag ik vaak in de armen bij een van haar kameraden. ’s Nachts werden er tientallen pakjes sigaretten zonder filter doorheen gejast’.
Journalistieke carrière van Bettina Röhl
Naast de tweeling had Ulrike Meinhof nog een dochter. Anja Röhl was echter geen biologische dochter van Ulrike, maar een kind uit het eerste huwelijk van haar echtgenoot Klaus Rainer. Ulrike’s dochter Regine heeft er altijd voor gekozen om buiten de publiciteit te leven. Voor zus Bettina ligt dat anders, want zij koos voor een carrière in de journalistiek. Bettina Röhl studeerde in 1982 met succes af aan het gymnasium in Hamburg. Daarna volgde ze in dezelfde stad een universitaire opleiding geschiedenis en germanistiek. Ook studeerde ze Italiaans in Perugia. Tijdens haar studieperiode begon ze haar journalistieke carrière. In die hoedanigheid werkte ze onder meer voor de tijdschriften Tempo, Men’s Vogue, en Cicero. Tevens heeft ze gewerkt voor het Duitse dagblad Hamburger Abendblatt en het televisietijdschrift Spiegel TV.
Hersenen Ulrike Meinhof
Dochter Bettina Röhl deed een schokkende ontdekking rondom de lijkschouwing van haar moeder. In het najaar van 2002 onthulde Bettina dat de hersenen van Ulrike Meinhof nooit waren begraven met de rest van haar lichaam. In plaats daarvan zou haar brein tijdens de autopsie zonder toestemming van de familie door professor Jürgen Pfeiffer zijn verwijderd, onderzocht en opgeslagen in een pot met formaldehyde-conserveermiddel.
Hersenoperatie
Artsen wilden graag onderzoeken of haar radicaliseringsproces en gedrag te verklaren waren, door een hersenoperatie die ze in 1962 had ondergaan. In dat jaar werd Ulrike namelijk geopereerd om een goedaardige hersentumor te verwijderen. Jürgen Pfeiffer had na de autopsie ongebruikelijke vervormingen aan de hersenen opgemerkt. Door de hersenoperatie in ’62 zou ze een ingrijpende persoonlijkheidsverandering hebben doorgemaakt, die uiteindelijk resulteerde in een gedeeltelijke zelfvervreemding. Daarom zou ze volgens Pfeiffer niet volledig verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor haar daden. En had ze dus strafvermindering moeten krijgen.
Ethische commissie
Nadat dochter Bettina achter de verwijdering van Ulrike’s hersenen was gekomen, stelde ze direct de autoriteiten op de hoogte. Een ethische commissie verbood Jürgen Pfeiffer en de andere professoren onmiddellijk, om verder onderzoek te doen naar het brein. Ook werd hun verboden om de bevindingen uit het onderzoek te publiceren. Het parket in Stuttgart gaf de professoren de opdracht om het brein te cremeren en het restant aan de familie te overhandigen. Op 22 december 2002 werden de stoffelijke resten van Meinhofs hersenen, begraven bij de rest van haar lichaam op de begraafplaats in Berlijn.
Konkret
Klaus Rainer Röhl – de ex-man van Ulrike Meinhof en vader van Bettina en Regine – heeft later verklaard, dat hij heeft gezien hoe zijn vrouw na de hersenoperatie veranderde. Ze was niet alleen koeler en afstandelijker geworden, maar ook seksueel ongevoelig. Klaus Rainer Röhl was van 1961 tot 1968 met Ulrike getrouwd geweest. Hij was de oprichter van het uiterst linkse Duitse tijdschrift ‘Konkret’. Dit blad gold tijdens de massale studentenprotesten eind jaren 60, als spreekbuis van de links-radicale scene in de Bondsrepubliek. Ulrike Meinhof leverde een belangrijke bijdrage aan de artikelen in het tijdsschrift. Echter raakte ze steeds meer bezeten van het waanidee, dat het kapitalistische systeem in West-Duitsland en andere westerse landen, alleen maar met nietsontziend wapengeweld omver kon worden geworpen.
Scheiding Meinhof en Röhl
Klaus Rainer Röhl voelde hoe hij en zijn echtgenote steeds meer van elkaar vervreemdden. Ulrike Meinhof raakte ervan overtuigd dat Klaus Rainer haar radicaal-politieke ontwikkeling in de weg stond. Zo nam ze het hem kwalijk dat hij veel minder gedreven was dan zij. Het huwelijk hield geen stand en het echtpaar scheidde in 1968. Tijdens het echtscheidingsproces was ze verbitterd geraakt en op een dag had Meinhof in een kwade bui, de gezamenlijke inboedel van hun woning compleet vernield. Ze nam haar twee dochters mee en bracht hen onder bij haar stiefmoeder Renate Riemeck – een Duitse historicus en christelijke vredesactiviste – in Frankfurt. In de jaren daarna radicaliseerde Meinhof steeds verder, wat uiteindelijk resulteerde in haar lidmaatschap van de RAF.
Ulrike Meinhof: van gerespecteerde journaliste tot RAF-terroriste
Hoewel de hersenoperatie van Ulrike Meinhof een diepgaande invloed kan hebben gehad op haar gedrag, zal dit nooit meer onomstotelijk kunnen worden vastgesteld. Er zijn immers zoveel factoren die uiteindelijk invloed hebben op de manier waarop iemand zich maatschappelijk en emotioneel ontwikkelt, dat je daar achteraf gezien geen conclusies aan kunt verbinden. Tal van externe omstandigheden (zoals vrienden, de samenleving, wensen, verlangens en ervaringen) hebben allemaal invloed op de menselijke ontwikkeling. De vraag of het hersenletsel aan de radicalisering van Ulrike Meinhof heeft bijgedragen, zal dan ook waarschijnlijk altijd onbeantwoord blijven. Toch blijft het een bizar fenomeen hoe een gevoelige, intelligente journaliste die door veel mensen gewaardeerd werd om haar mening, plotseling veranderde in een nietsontziende terroriste die zich inzette voor de gewelddadige gewapende stadsguerrilla, tegen de kapitalistische en imperialistische West-Duitse staat.
Militaire training in Jordanië
Nadat Monika Berberich de kinderen van Ulrike Meinhof bij het Duitse hippie-stel op Sicilië had ondergebracht, voegde ze zich weer bij de andere RAF-leden. In de zomer van 1970 nam ze deel aan militaire trainingen in de buurt van Amman in Jordanië. Eenmaal terug in West-Duitsland deed ze mee aan bankovervallen en speelde ze een belangrijke rol bij logistieke processen van de RAF. De bankovervallen waren noodzakelijk om de terroristische activiteiten te kunnen financieren. Monika Berberich en de andere RAF-leden rechtvaardigden hun daden, omdat er volgens hen geen enkele andere manier was om mensen in de Bondsrepubliek ‘wakker te schudden’. Alleen maar schrijven over de ‘misstanden’ in de West-Duitse samenleving was niet meer genoeg.
Arrestatie, veroordeling en celstraf
Samen met Horst Mahler, Ingrid Schubert, Brigitte Asdonk en Irene Goerens liep Monika Berberich op 8 oktober 1970 tegen de lamp. De vijf RAF-leden werden door de politie gearresteerd en overgebracht naar de gevangenis, waar ze hun proces afwachtten. Berberich werd veroordeeld tot een gevangenisstraf van 12 jaar voor lidmaatschap van een criminele organisatie en voor de rol die ze had gespeeld bij de bevrijding van RAF-leider Andreas Baader, uit de universiteitsbibliotheek in West-Berlijn. Vanwege haar intelligentie en juridische achtergrond werd Monika Berberich door de rechtbank beschouwd als extreem gevaarlijk.
Ontsnapping uit de gevangenis
Op 7 juli 1976 zag Berberich kans om uit de vrouwengevangenis in West-Berlijn te ontsnappen. Ze ontsnapte samen met de vrouwelijke gevangenen Inge Viett, Gabriele Rollnik en Juliane Plambeck – die alle drie lid waren van de anarchistische terreurgroep ‘2 Juni-Beweging’. Ook deze groepering pleegde in dezelfde periode als de RAF aanslagen in de Bondsrepubliek. Via een raam in de gevangenisbibliotheek hadden ze kans gezien om weg te komen.
Bedveren
Daarbij hadden ze een constructie gebruikt van aan elkaar gebonden bedveren en hadden ze een vuurwapen (of iets dat op een vuurwapen leek) bij zich. Tijdens hun ontsnapping overmeesterden ze hun bewakers. Eenmaal buiten stond er een vluchtauto voor hen klaar. Heel lang heeft Monika Berberich niet van haar vrijheid kunnen genieten, want twee weken later werd ze opnieuw opgepakt door de politie. Rollnik werd twee jaar later gearresteerd in Bulgarije. Inge Viett wist tot 1990 uit handen van de Duitse autoriteiten te blijven. Plambeck kwam in 1980 bij een verkeersongeluk om het leven. Berberich werd door de rechtbank veroordeeld tot nog eens vier jaar celstraf. Op 18 maart 1988 werd ze vrijgelaten.
Geen afstand van haar daden
Na haar vrijlating heeft Berberich nog talloze interviews gegeven over haar periode bij de RAF. Daarin maakte ze duidelijk dat ze nooit afstand heeft genomen van de terreurdaden van de organisatie. Ze bleef de Bondsrepubliek zien als een ‘fascistische staat’ en bleef vastbesloten om conventionele sociale normen te vermijden. Hierover zou ze later zeggen: ‘Ik heb nooit een normaal leven gewild en dat wil ik nog steeds niet’. Na haar gevangenisperiode heeft ze verschillende baantjes gehad.
Gezondheidsproblemen
Berberich kreeg problemen met haar gezondheid door een abces op de kleine hersenen (cerebellum). Dit onderdeel van de hersenen speelt een belangrijke rol bij de motoriek en cognitieve processen. Uiteindelijk raakte ze in coma. Toen ze na tien dagen weer ontwaakte zat ze enkele maanden in een rolstoel. In de jaren daarna bleef ze problemen ondervinden met haar motoriek. Ook haar spraak was aangetast. Hierdoor kon ze niet meer functioneren in een fulltime job. Wel ging ze aan de slag voor een liefdadigheidsorganisatie. Nadat Monika Berberich zich in Frankfurt am Main had gevestigd, schreef ze artikelen voor verschillende links-radicale media.
Lees ook:
Een volledig overzicht van RAF-terroristen