Hans-Joachim Lieber (1923-2012)
Hans-Joachim Lieber was een Duitse hoogleraar filosofie en sociologie, die in 1965 werd verkozen tot rector van de Vrije Universiteit in West-Berlijn.
Assistent aan de Humboldtuniversiteit
Rector aan de Vrije Universiteit
Wehrmacht
In het voorjaar van 1942 begon Hans-Joachim Lieber met zijn studie, die hij al na een maand moest afbreken, omdat hij werd opgeroepen voor het Duitse leger. Hij voegde zich bij de bergtroepen van de Wehrmacht in Innsbruck. Lieber was sinds 1941 jeugdkampioen langlaufen en had met zijn team zilver gewonnen op de Duitse jeugdkampioenschappen. Dat maakte hem zeer geschikt voor oorlogsvoering in de bergen. Nadat Lieber in Oostenrijk was gestationeerd kreeg hij echter problemen met een verstijfd gewricht, waarna een militaire arts hem terug naar Berlijn stuurde. Daar kon Lieber zijn studie weer hervatten.
Studie
Lieber had voor de studies filosofie en sociologie gekozen, tegen de familietraditie in. Veel van zijn familieleden hadden een carrière als ambtenaar of officier. De focus van zijn doctoraat lag echter op filosofie. Hij kreeg les van onder meer de Baltisch-Duitse filosoof Nicolai Hartmann en Duitse filosoof en psycholoog Eduard Spranger. Deze laatste stelde voor om het proefschrift van Lieber te vervroegen om een mogelijke hernieuwde oproep voor de dienstplicht te voorkomen. Dit proefschrift ging over de theorie van de geesteswetenschappen van Wilhelm Dilthey, die vooral bekend werd als vertegenwoordiger van de zogenaamde hermeneutiek en de levensfilosofie. Op 2 maart 1945 ontving Lieberman het doctoraatsgetuigschrift.
Assistent aan de Humboldtuniversiteit
Begin april 1945 kon Hans-Joachim Lieber een door Eduard Spranger aangeboden assistent-positie vervullen aan de Humboldtuniversiteit. Hier hield hij tot 1948 colleges als assistent aan de filosofische afdeling. In deze functie kreeg hij het vertrouwen van een aantal studenten, die bezig waren met de oprichting van de Vrije Universiteit van Berlijn. Deze studenten waaronder Jürgen Fijalowski, Georg Kotowski en Klaus Heinrich vonden dat er een nieuwe universiteit moest komen, omdat de academische vrijheden op de Humboldtuniversiteit steeds verder werden ingeperkt. De traditionele universiteit lag namelijk aan Unter den Linden in Oost-Berlijn, midden in de Sovjet-sector. De communisten lieten hun invloed steeds meer gelden en dat leidde tot steeds meer protesten van professoren en studenten. Ook Lieberman nam deel aan de oprichtingscommissie van de Vrije Universiteit.
Licentie
Hans-Joachim Lieber diende zijn habilitatiethesis in bij de Filosofische Faculteit van de Vrije Universiteit en verkreeg de licentie om filosofie en sociologie te doceren. Nadat het marxisme in de toen vertegenwoordigde vorm was teruggebracht tot een ongedifferentieerde bepaling van de basis-bovenbouw, raakte Lieber steeds meer geïnteresseerd in de filosofisch-sociologische problemen rond een niet-gedogmatiseerd ideologieconcept, zoals sommige publicaties na zijn habilitatie aantonen. Hierbij ging het vooral over het naast elkaar plaatsen van het maatschappelijk kritische potentieel in het denken van de jonge Karl Marx, tegen het marxisme-leninisme als een ideologie van overheersing. Hieruit ontsproot in 1959 de tekstkritische uitgave van de belangrijkste Marx-geschriften.
Rector aan de Vrije Universiteit
Tussen 1955 en 1972 was Hans-Joachim Lieber hoogleraar filosofie en sociologie aan de Vrije Universiteit. Zijn lezingen resulteerden in proefschriften van onder meer Klaus Meschkat, René Ahlberg en Hellmuth Günther Bütow. In 1965 werd Lieber gekozen tot rector van de Vrije Universiteit. In deze rol kreeg hij te maken met hevige studentenprotesten. De studenten waren boos over het spreekverbod dat Liebers voorganger – rector Herbert Lüers – had opgelegd aan de Duitse journalist, publisher en scenarioschrijver Erich Kuby. Deze had zich negatief uitgelaten over de Vrije Universiteit en had de onderwijsinstelling bestempeld als ‘onvrij’. Vanwege deze uitlatingen werd het Kuby verboden om een uitnodiging van de Algemene Studentencommissie (AStA) om met studenten in discussie te gaan te accepteren. De protesten werden zo fel dat Lieber weigerde om publieke ruimtes beschikbaar te stellen voor discussiebijeenkomsten.
Eredoctoraat
In 1972 aanvaardde Lieber een benoeming tot hoogleraar filosofie aan de Duitse Sportuniversiteit in Keulen. Daar was hij rector van 1974 tot 1982 en sinds 1993 ook eredoctor. In 1988 ging Lieber met pensioen. Op 1 mei 2012 overleed hij in Berlijn.
Bronnen:
Marx-lexicon. Centrale concepten van de politieke filosofie van Karl Marx (Hans-Joachim Lieber en Gerd Helmer).